Samsun Ticaret Odası Reisi Arzuoğlu Todoraki Efendi, 14 Mart 1910 tarihli bir dilekçe ile İstanbul"a başvurarak Samsun"da tramvay inşa ve tesisi işini 50 yıl süreyle talep etti. Todoraki Efendi bu iş için Avrupa"dan mühendisler getirterek çalışmalara yaptırmış, kendisi de iki kez Avrupa"ya gitmişti.
14 Eylül 1329 tarihinde imzalanan bir anlaşma ile “ Samsun kentine isale olunacak su ile elektrik tenviri ve elektrikli tramvayın yapımı ve işletmesi imtiyazı 50 yıl süreyle Samsun"da ikamet eden tüccarlardan Arzuoğlu Todoraki Efendiye verildiği Samsun Mutasarrıflığına bildirilmişti.
Nafıa Nazırı Osman Nizami Paşa ile Samsun"da ikamet eden tüccardan Arzuoğlu Todoraki Efendi arasında imzalanan anlaşmaya göre inşa edilecek tramvay hatları şu şekildeydi:
a. Gaz Deposu Civarı"ndan kalkarak Gümrük Binası ve Saat Meydanı ve Hükümet Konağı ve Şimendifer İstasyonu önünden ve Mert Irmağı Köprüsü"nden geçerek Yarış Meydanı"na kadar uzatılacak, tahminen dört bin metre uzunluğunda bir ana hat.
Gümrük Binası Saat Meydanı
Hükümet Konağı ve Hükümet Caddesi Irmak Caddesi
Yarış Meydanı
b. Ana hattan, Saat Meydanı"ndan ayrılarak Bağdat Caddesi"ni takip ile Rum Kilisesi önünden geçerek, Çiftlik Caddesinin münasip bir noktasında sona eren takriben iki bin üç yüz metre uzunluğunda ikinci bir hat.
Bağdat Caddesi Rum Kilisesi
c. Ana hattan, İdadi Mektebi Civarı"nda münasip bir noktasından ayrılarak Bağdat Caddesini takip ile Kadıköy"ünde sona eren ve bin beş yüz metre uzunluğunda üçüncü bir hat.
İdadi Mektebi
İşbu mukavelenamenin irade-i seniyyenin resmi gazete ile yayın tarihinden itibaren sekiz sene süresince imtiyaz sahibi hatların inşasına başlamaz ise veya inşaata başlayıp da de yine ilan tarihinden itibaren on sene zarfında işbu hududun inşasını ikmal ile işletilmelerine başlamaz ise kendisine bir hiçbir suretle ihtara hacet kalmaksızın işbu hatların üzerindeki hukuki hakları sona erer.
Tramvay tesisi ve işletmesi ile ilgili diğer maddeler şu şekildedir:
(1) Umum tramvay hattı ile civarını gösterir 1/5000 ölçeğinde bir umumi harita.
(2) Tramvayın güzergahını ve durakların yerlerini gösteren 1/200 ölçeğinde bir harita.
(3) uzunluk itibariyle 1/2000 ve rakamları bir satıh malum kıyasa göre tayin ve belirlemek üzere yükseklik itibariyle de 1/200 ölçeğinde bulunmak üzere bir uzunluğu tanzim edecek, iniş ve yokuşların uzunluğuyla meyilleri belirleyen harita:.
(4) 1/100 ölçeğinde olmak üzere tramvayın yol üzerine veya haricine taşan bilcümle aksamının gösteren proje.
(5) Ray ve çepere ve müteferriatının bilcümle tefsilatıyla projeleri.
(6) Arabalarla havai nakiller, ana teller, kati devreler, siper saikalar, mesnedler gibi bilcümle müteferratın resim ve maktu görünüşleri.
(7) Mecrai elektirikiyeyi, hudut ihtiraziye ve cetvel ve sairenin planları.
(8) Temeller için yapılacak sondaj işlemleri sonucunda bilcümle mukavemet hesaplarını havi olmak üzere imalat sanaiyei mevcudenin tevsiyatına veya yeniden vücuda getirilecek imalatın projeleri.
(9) Tramvayın mahalle ile geçitlere ve dar boğazlara ve emsali mevkilere tesadüf eden bilcümle aksamının büyük mikyasta haritaları.
(10) Projenin bilcümle tertibat esaslarını ve yolcularla ahalinin emniyetini temin için ittihaz olunan tedbiri, imalat ve tesisatın bedel keşif bedeline ait bir muhtıra.
Beşinci Madde - Demir çubukların iç taraflarından mesaha edilmek üzere tramvay hattının arzı bir metre olacaktır. Çıkıntılar ve hususiyle yandaki basamaklar çıkıntıları dahi dahil olduğu halde edevatın arzı nihayet 2.40 metre ve irtifaı demir çubuklardan itibar edilmek alet dahil olmamak üzere nihayet 3.60 metre olacaktır ve elektrik cereyanını nakle mahsus mahalle arasındakileri müstesna olmak üzere havai tellerin mesnedleri ahşap olabilecektir. Çift hatlı aksamda demir çubukların dış taraflarından itibaren iki hat arasındaki mesafe yekdiğerini karşılayan iki tramvay arabasının en ziyade çıkıntılı aksamı beyanında laakıl elli santimetre boş kalacak vecihle tayin olunacaktır.
Altıncı Madde - Hattın aksam müstekinesini yekdiğerine rapteden kıtaat menhiyenin nısıf katarı on sekiz metre olacak ve fakat işbu katar asgari ihtiyaç kati hasıl olmadıkça istimal olunmayacaktır.
Ahval istisnaiye de şirket tertibatta faydalı göreceği tadilatı talep etmek hakkını haiz ise de tadilat mezkureyi Nafıa Nezareti tasdik etmedikçe mevki tatbik avaz edemeyecektir. Hattın iniş ve yokuşları suret umumiye de yolun meyillerine göre tayin edilecektir..
Yedinci Madde - Şehir ve köylerle hemzemin geçitler ve arzı gayrı kafi olan mahaller gibi rayların küme olarak döşenmesi icap eden mevkide Nezaret"in izni olmadıkça a hudut hadidiye tarik alem maktuh arzaniyesine nispetle çıkıntı ve makaralık teşkil etmeyecek ve mezkur profilden ne arzen ve nede tulen yoldan çıkmayacak zemin tesviyesinde döşenecektir..
Şirketin teklif edeceği tertibata tevfiken rayların aralarıyla haricen her iki tarafında ellişer santimetrelik mahallerine 16 santimetre sahanında kaldırım döşenecek ve bunların masrafı şirkete ait olacaktır.
Şu halde tramvay arabalarının bilcümle çıkıntıları ile beraber iştigal eylediği mahallin haricinde adi arabaların tramvay arabaları yanından her türlü hareketi icraya müsait suretle geçebilmelerini temin edebilmesine teminen 2.60 metre mesafe kalmak üzere bırakılacak olan ve tarik amme ait bulunan şose kısmı ya olduğu gibi bırakılacak veyahut yeniden tesis ve inşa kılınacaktır.
Şayet yol üzerinde adi arabaların geliş ve gidişlerine ayrılan olunan cihet 1.50 santimetre yüksekliğinden fazla bir imlaya müsadıf ise şirket tarafından cihet mezkureye 60 santimetre yüksekliğinde bir emniyet banketi inşa edilecektir. Diğer taraftan dahi bilcümle çıkıntılar dahil olunduğu halde hattın edevatıyla tarik alem satıh döşemesinin haricinden geçen hat şakülü beyanında laakıl 1.10 metre arzında bir mesafe bırakılacaktır.
Sekizinci Madde - Tramvay hattının geçtiği sokaklarda yaya kaldırımlarına nispeten vaziyeti aşağıdaki gibi olacaktır.
a. Bir piyade kaldırımı için verilecek arz asgari 1.10 metre
b.Tramvay hattı edevatının en ziyade çıkıntılı kısmı ile piyade kaldırımı kenarı beyanında bırakılacak mesafe dahi:
- Adi arabaların durmasına mahsus mahaller bırakılmak istenildiği halde 2.60 metre .
- Mezkur durak mahallerinden sarfı nazar olunduğu taktirde 30 santimetre olacaktır.
Dokuzuncu Madde – Tramvayın temas eyleyeceği teller arızanı tellere veyahut direkler üzerine mevzu veya doğrudan doğruya mübanaya merbut konsollora istinad ettirilecek ve mezkur tellerin en alçak noktası tarik alem tesviyesinden beş buçuk metre mesafede bulundurulacaktır. Arzani teller demir yada beton armadan mamul ve mebzun direklere raptedilecektir. Zemin ile iltisak telleriyle zemin tellerinden kemali itina ile tecrit edileceklerdir. İşlek olan geniş sokaklarda geliş ve gidişlerde teshilen revazas ve konsollar istimal olunup bunlar vazedilecekleri hanelerin manzarasına tevafık edecek eşkalde olacaktır.
İmtiyaz sahibi asarı atika veya nefisen bulunan mebani müştesna olmak üzere hükümet ve belediyeye ait enbiya duvarları üzerine konsol ve revezaslar vazına mezundur. Sahibi imtiyaz munhasıran kendisine ait tahkikat hizmeti ile telefon ve işaret saire için kendi konsol revezas veya direkleri üzerine nakiller vazetmek selahiyetini haizdir. Sahibi imtiyaz ceryan elektrikeyi ahz için trole yerine fennen mucip mahsunet olduğu tahkik eyleyen diğer bir tertip tatbik eylemekte muhtardır. Ceryanın ray vasıtasıyla iadesi suretinin kabul edilmesi taktirinde şirket bu suretle icra olunan ceryanın taht alaraz mevcut olan mecariye iraş edileceği zararlardan mesul olacak ve husüle gelecek zararın tekrarına mani olmak üzere lüzumu biltecrübe anlaşılan tedbiri ittihaza mecbur bulunacaktır. Şirket telin inkisarı halinde ceryanın menkatih olmasını temin eylemek üzere cenab nezaretten kabul edilecek numuneye muvafık kati ceryanlar vazına mecburdur.
Onuncu Madde - Sahibi imtiyaz tramvay hattının geçeceği tarik amme üzerinde mevcut imalat sanaiyeyi masrafı kendisine ait olarak icabı halinde tekrar inşa edecektir.
Açıklığı iki metreye müsavi yahut ondan az itsada bulunan imalat sanaiyenin arzı sokağın sathı arzında yapılacak ve açıklıkları iki metreden ziyade bulunan imalat sanayinin arzı tarifin korkulukları beyanında 6.75 metreden az ise o miktara iblağ olunacak ve arz mezkur dahilinde ve yetmiş beş santimetre arzında tarifine birer yaya kaldırımı inşa edilecek ve korkulukların yüksekliği bir metre olacaktır.
Tramvay güzergahına ait imalat sanayinin tamiri ve hüsnü halde bulundurulmaları masrafı da imtiyaz sahibine ait olacaktır. İlaveten sanayi imalatı inşasına lüzum görüldüğü halde işbu inşaatın icrası kamilen imtiyaz sahibine ait olacaktır. Mezkur imalatın tayin edilmiş olan arza mutabık surette hesap edilmiş bulunmak ve mukavemet tecrübelerinde cenabı hükümet esas ittihaz edilen ağırlığa eşit olmak üzere inşa edilecek ve bunların tamir ve hüsnü halde muhafazaları da şirkete ait olacaktır.
On birinci Madde - Tramvaylar tek hat olarak inşa olunacak ve fakat ikinci hattın tesisi için belirlenen arazinin istimlak bedeli şirkete ait olmak üzere ikinci hattın inşasına şirketin her an hakkı olacaktır. Çift hat yahut hudut ihtiraziye inşa edildiği halde tarik ile imalat sanayinin satıh döşemesi için aşağıda açıklanan bilumum arızalar ilave kılınacak beher hat için 2.95 metre tezyid edilecektir.
On ikinci Madde - Mevcut yol veya sokaklar mevkinin veyahut profillerinin tahvili icap ettik de tahvil olunacak aksam iniş ve yokuşlarının meyli hiçbir vecihle civarında bulunan tarik veya sokaklar aksamının meyil azamilerini tecavüz edemiyecektir.
On üçüncü Madde - İmtiyaza sahip olan şirket müddetinin devamınca tramvay imalatından dolayı ceryanı münkatı veya matul olan veyahut mecrası tebdil eden suları masrafı kendisine ait olarak asli hallerini ve ceryanı temin etmeğe ve ameliyat tarabiye için ariyet mahallerinden çıkarılan topraklardan hasıl olan çukurlarda biriken sulardan muzır sıhhat ahvali bertaraf edecek tedbiri ittihaz eylemeğe mecburdur.
On dördüncü Madde - Arabalar hattın tayin edilecek bazı noktalarında yolcu almak yahut bırakmak maksadıyla asıl hat üzerinde bekleyeceklerdir.. İhtiraz ve tevkif hatlarının uzunluğu ve sayısı yolcu nakliyatını layıkıyla temin edilecek derecede bulunacaktır. İhtiraz hatlarının mucib istifade olan tulu hiçbir mahalde 50 metreden az olmayacaktır.
On beşinci Madde - Şirket işletmeye muktezi makinelerle alet ve edevatı tedarik ve ihzar ve mübaya edeceği arazinin merkezinde muhasıl fabrikalarla mahulelere mahsus merkez taliyeye muktezi olup isticar edilecek bazı mebaniyenin isticar mukaveleleri hükümet sanayiye ibraz ve mezkur mukavelenamelerde imtiyazın mübayası veya şirketin hukuk imtiyaziyesinden iskatı halinde hükümetin şirket makamına kaim olmak hakkı hayarını haiz bulunduğu serahaten derc ve izah edilecektir.
On altıncı Madde - İmalat için kabul olunacak tertibat fenniye ve sur icraiye kudret elektrikiye tevziyatına dair 1 Mart 1326 (14 Mart 1910) talimat ahkamına tevafık edecektir.
On yedinci Madde - Her ne neviden olursa olsun arabalar metin ve tahsis edilecekleri hizmete elverişli bir surette inşa edilecek ve İslamlar için ayrıca mahaller tahsis kılınacaktır.
İşbu muhafaza edevatı bir kos daimi hasıl etmeyecek ve yolcular üzerine maden mezaye dökülmesine meydan vermeyecek surette tertip olunacaktır.
Arabanın haricine Türkçe ve Fransızca olarak büyük yazı ile: Şirketin unvanı, arabaların seyir ve sefer ettiği kısmın ismi, Her arabanın ön ve arkasına sıra numarası ve yan taraflarına sınıfı, son defa icra kılınan kontrol tarihi tahrir edilecektir.
Araba sahanlıklarından her birinin ön tarafına seyir edecekleri istikameti gösteren levhalar talik edilecek ve ön tarafına levhalar arabaların seyir esnasında geceleri bile suhuletle tefrik ve temyiz olunacaktır. Her arabanın alabileceği yolcunun adedi ile her bir sınıftan kaç yolcu bulunabileceği kolayca görülüp, okunabilecek şekilde Türkçe ve Fransızca olarak arabanın dahili ile sahanlıkları üzerine yazılacaktır. Vakit hareket cetveli ile ücret nakliyeyi gösteren tarifenin Türkçe ve Fransızca olarak birer sureti göze çarpacak şekilde her araba dahiline ve intizar salonlarına talik edilecektir. Her arabada kondüktör ile makinist arasında işaret teatiyesine mahsus alet olacağı gibi her bir makinistin yanında yolundan geçenleri ikaz etmeğe mahsus bir çan ve birde boru bulunacaktır.
Yolcu arabaları ahalinin huzur ve istirahatını temin edecek surette inşa kılınacak ve harici manzaraları dahi Avrupa"nın büyük şehirlerinde istimal edilmekte olan arabaların manzaraları kadar itinalı olacaktır. Numune resmine muvafakati Nafıa Nezareti"nce tasdik edilmeyen arabaların seyir ve seferine müsaade edilmeyeceği gibi nezaretin bir özel memur tayini ile mezkur arabalar inşaatını fabrikalarda tetkik ettirmeğe salahiyeti olacaktır.
Bu maksatla şirket arabalarının fabrikalarda muayeneye amade olduğunu hükümete işar ve ihbar eyleyecek ve hükümetçe işar vaka tarihinden itibaren iki ay müddet zarfında mezkur arabaların muayenesi icra ettirilmediği taktirde atiyen hükümetle imtiyaz sahibi beyanında bilaitilaf icap eden tadilat ifa edilmek şartıyla şirket tarafından tanzim ve resimleri hükümete tasdik ettirilmiş olan arabaların seyir ve sefer eylemelerine müsaade olunacaktır.
Arabalar mümkün mertebe az gürültülü ve bila tecrübe hüsnü suretle işlediği sabit nevinden seçilmiş olunacaktır.
Elektrik kontrolleri üç derecede sürat itasına ve elektrik ceryanının süratle tebdil istikametine müsait tertibatı haiz olunacaktır. Turula, arşa ve furutor vesaire gibi hattın ve arabaların edevatı ve arabaların tekmil elektrik devresi ahalinin hiçbir vakit elektrik ceryanına maruz kalmamasını temin eyleyecek bütün tedbirler alınacaktır.
Arabaların yekdiğerinden müstakil iki kösteği bulunacak ve bunlardan biri hareket mihangiyeli olacaktır. Köstekler afkı bir kısım üzerinde saatte on kilometre sürat ile hareket eden bir arabaya nihayet sekiz metre mesafede durabilecek kadar kuvvetli bulunacaktır.
Kösteğin tecrübeleri yağmurlu, karlı ve sisli havalarda icra edilmeyecek ve zikrolunan sekiz metre mesafe kösteklerin altındaki takozlar kaldırıldığı andan itibaren hesap olunacaktır. Beher arabaya bir ek araba raptedilebilecektir. Bir arabaya mütadit muteharik arabalar rabtına müsaade olunduğu ve bu suretle bir mahrek ve mutad muhterik arabalardan müştekil bir katar tertip edildiği taktirde işbu katar umum arabalara icrai tesir edecek ve makinistin mevkiinden kullanılabilecek surette bir mütemadi köstek ile teçhiz edilecektir.
Şirket yollar üzerindeki ahalinin en ziyade emniyet ve selametini temine kefil olacak tertibatı tetkik ile mevki icraya vazedecektir.
(Devam Ediyor)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder