“Bir yere gidip geldiğinizde sakın bavul gibi gidip
gelmeyin” Diye güzel bir sözü vardır Prof.
Dr. İlber ORTAYLI Hocanın. Önemlidir zira bir yere gidip gelmek, biraz daha
fark etmeyle ilişkin bir durumdur. Gidip gelinmiş, bir şeyler ve bir yerler
fark edilmiş dolayısıyla fark ettirilmiş oluyor.
İlköğretim Müfettişi Abdurrahman Süreyya İŞGÖR’ de
75 yıl önce teftişe geldiği Samsunda bir
yerleri ve birçok şeyleri fark
ederek, ciddi ciddi notlar almış, analizler yaparak fotoğraflarla tarihe not
düşmüş.
1938-1939 ile 1939-1940’lı yıllarda Samsun'a bağlı
ilçelerin eğitim- öğretim durumları, ilçe ve köylerin tarihçeleri, yerleşim
merkezlerindeki insan sayılarından tutun da ahır ve kümeslerdeki hayvan
sayılarına değin birçok istatistiki bilgi, sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel
analiz ve tavsiye dolu bir yığın çalışma gerçekleştirmiş. Daktiloyla düzenli
bir şekilde yazmış üstelik fotoğraflarla
yazdıklarını adeta belgelemiş.
Bütün bu rapor ve çalışmaları, bir kitap halinde
yayınlandı. Eski İlköğretim müfettişlerimizden Abdurrahman Süreyya İŞGÖR'ün, 75
yıl önce kaleme aldığı ilköğretim raporları, Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim
Üyesi Dr. Nuri Yazıcı tarafından "Samsun Vilayeti İlköğretim Teftiş
Raporları" adıyla kitaplaştırıldı.
Raporlarda Samsun'un 1930'lu yıllardaki eğitim-
öğretim durumu hakkında orijinal bilgiler edinebilmek mümkün. Bunun yanında
yukarıda da değindiğimiz gibi ilçe ve köylerin nüfus yapısı, ekonomik
faaliyetleri hakkında da istatistiki bilgiler mevcut.
İlçe ve köylerin kadın erkek nüfusu, kız ve erkek
öğrencilerin okula devam durumu, ortaya çıkan sorunların çözümü için başvurulan
çareler bir dönemi aydınlatıyor.
Faaliyet raporlarında, teftiş bölgesindeki
ilçelerin ve köylerin sağlık sorunlarına da değinilmiş, sıtmanın ölümcül ve
yaygın bir hastalık olduğu dahi belirtilerek, bir raporu mu yoksa dönemin
Evliya Çelebisinin seyahatnamesini mi okuduğunuzu ayırt edemiyorsunuz.
Raporlarda önce okulun fiziki şartları, öğrenci
sayıları, okulun eksiklikleri tek tek sıralanıyor. Ardından "Köyün umumi
ahvali" başlığı altında hangi köyde kaç kişi yaşadığı, hangi gazetelerden
kaç tane satın alındığı, köylünün ne kadar borcu olduğuna kadar en ince ayrıntısına
kadar açıklamalarda bulunuluyor.
O dönem bütün ilkokullarda MÜZE bulunması ise
dikkat çeken bir diğer nokta.
Raporda yazılanlara bakınca dönemin Bafra’sı çok
zengin.
(Teftiş tarihi Ocak, 1940) şerhli raporda şöyle
anlatılıyor:
“Bafra kasabasının umumi ahvali halkın çoğu yerli
ve Türktür… Bafra'dan siyah havyar da ihraç edilmektedir. Bu bol para, halkı
israfa ve lükse alıştırmıştır. Bu kadar bol geliri olan halktan bir kısmı gene
borçludur.”
Diğer bir raporda, 'Taltife şayan ve cezaya
müstehak' öğretmen hakkında değerlendirmelerde bulunulmuş.
Bir diğer raporda ( ki Teftiş tarihi 16 Aralık 1938
olarak şerh düşülmüştür ve ) şunlar yazılmıştır:
“Çarşamba Kızılot Köyü 1860 tarihli Kafkasyadan
iltica eden Mehmet Bey kabilesi tarafından kurulmuştur. Umumi ahvali erkeklerin
hemen hepsi okula kaydedilmişse de kızların çoğu kaydedilmemiştir. Halkın
anadili Çerkescedir…”
19/04/1939 tarihli bir başka rapor örneğinde Alaçam
Nahiyesi Gümenüs Köyü hakkında tutulmuş kayıt ve analizler ise şöyledir: “…
Halk Türktür. 1311 tarihinde Çürüksudan gelerek bu köye yerleşmiş olan birkaç
Gürcü aileden başka diğerleri Türkçe konuşmaktadır. Köyde Kavala’dan gelme
mübadiller de vardır. Bunlar yerli halkla iyi geçinmekte hatta kız alıp
vermektedirler. Evlerin çoğu iki katlıdır. Oldukça sıhhi avsafı hazırdırlar.
Temizliğe karşı gösterdikleri alaka fena değildir. Giyinişleri de iyidir.
Yalnız gıda çeşitsizdir. Nüfusun çoğu
balıkla geçiniyor dense mübalağa edilmiş olmaz… Köyde arpa, buğday, yulaf ve
tütün yetiştirilmektedir. Köyün başlıca geliri tütün ve balıktan temin edilmektedir.
Bir yılda tütünden 20-25 ve balıktan ise 2-3 bin lira kazanılmaktadır. Köyde
bakkal, yemenici, terzi, berber, manifaturacı ve fırın vardır….”
Bir dönemi bütün ayrıntılarıyla ortaya koyan teftiş
raporları yerel tarihçiler açısından olduğu kadar diğer okurlar için de çok
özel bir kaynak. Umarım kitaba en kısa zamanda kavuşursunuz. Kitabı akin.ceylan@uguryayincilik.com.tr
adresinden veya 0530 243 81 02 nolu telefon aracılığıyla temin edebilirsiniz.
Sağlıcakla kalın…
/Uğur DEDE
20.04.2013
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder