Artık har vurup harman savurulmuş
değerleri yazarak da olsa koruma altına alıp bir sonraki nesile aktarmak
Bafra`yı seven, kendini Bafralı hisseden herkesin boynunun borcudur. Bir
varmış, bir yokmuş, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, Bafra Bafra`yken,
Bafralı ülkenin en kültürlü ve medeni toplumuyken, takvimler 1939 yılını
göstermektedir. Adı geçen yılda yabancı ülkelere verilmiş olan elektrik üretim
imtiyazları, zamanın hükümeti tarafından kaldırılır. Ülke el fenerlerinin bile
yurt dışından ithal edildiği günleri yaşamaktadır. 1902 yılında ilk kez Tarsus`ta bir
Avusturyalı mühendis tarafından küçük bir hidroelektrik santralinden 2 KVA
civarında üretilen elektrik, 2. Dünya savaşının patlak vermesiyle doğan gaz
sıkıntısına, alternatif bir umut olmuştur.
Zira evlerin tek aydınlatma aracı gaz
lambalarıdır. Gaz o yıllarda devlet eliyle kurulan gazhanelerde karne ile
dağıtılmaktadır. 2. Dünya savaşı bütün şiddetiyle devam etmektedir. Türkiye`nin
rahat nefes alabildiği, kendine güveninin arttığı yıllardır. Hatay`ın ülke
topraklarına katılması gibi büyük sorunlarında halledilmesi yatırımları
hızlandırır. Günümüzün en temiz, en ucuz ve en kullanışlı enerjisi olan
elektrik, şehirlere kurulan elektrik fabrikalarıyla sağlanmaya başlar.
1938- 1943 yılları arasında Bafra`da
Belediye Başkanlığı yapan Kamil Çuhacı da konuya ilgisiz kalmaz. 1941 yılında
ilk elektrik fabrikası, Dilmitoğlu bankasının sahibi Bafralı Dimestonis
Dilmitoğlu`nun yaptırdığı, bir dönem Şehir Kulübü ve Tarım Kredi Kooperatif
binası olarak da hizmet veren şimdiki Bafra Müzesinin yanındaki arsaya yapılır.
Lister Petter marka 100 hp motorlu, 80 kva güç üreten jeneratörle Bafra`ya ilk
elektrik verilmiş olur.
Önceleri sokak lambalarını aydınlatan
elektrik, lambaların altında ödevlerini yapıp ders çalışan öğrencilerin de
zihinlerini aydınlatıp, geleceğin doktor, mühendis ve öğretmenlerini ülkemize
kazandırmıştır. Evlere elektrik bağlanmasa da Bafra halkı durumdan memnundur.
Memnuniyet, sürekli büyüyen şehirde sarfiyatında artmasına neden olur.
1944-1950 Yılları arasında Belediye Başkanlığı yapan Mustafa Ergin tarafından,
elektrik ihtiyacının mevcut fabrika tarafından karşılanamaması üzerine, yeni
bir elektrik fabrikası için kollar sıvanır.
Ağıllar Köyü yolu üzerinde gazhaneye
yakın, mal pazarının karşısındaki arazide (Bafra Belediyesi Makine İkmal
Müdürlüğü), bir Alman firmasına 1946 yılında yeni bir elektrik fabrikası
yaptırılır. Bu fabrikada Alman Margirus firmasının ürettiği Deutz marka 100 hp
gücünde su soğutmalı 2 adet motordan oluşan 75`er kva gücünde ünite devreye
sokulur. Elektriğe olan ihtiyaç öngörülenden daha yükseğe çıkar, 1950 yılında,
eski elektrik fabrikasındaki jeneratör Rus Hasan isminde Samsunlu bir usta
tarafından yerinden sökülüp bakımı yapılarak yeni fabrikaya monte edilir. Bir
Türk ustası için bu büyük bir başarıdır.
1960 yılına gelindiğinde elektrik
üretimi oldukça yetersiz haldedir. Bafra`da 18 yıl kesintisiz belediye
başkanlığı yapan rahmetli Ali Kale başkanlık yaptığı dönemde de bir efsanedir. Sorunu
çözmesi uzun sürmez, Çekoslovak üretimi, 500 hp gücünde Skoda marka motorlu 380
kva çıkışlı yeni bir jeneratör devreye sokulur. Motorların devri son derece
düşük olduğundan oldukça hantal durumdadır, motorun soğutulması için 22x22x1.20
ebadında 580 ton su alabilen havuz yapılır.
Evlere de yaygın olarak elektrik
verilmeye başlanmıştır.
1968 yılında İnegöl elektrik
fabrikasında atıl durumda kalmış olan aynı jeneratörden bir tane daha vardır o
jeneratörün de monte edilmesiyle toplam üretim 995 kva saate çıkarılır.
Elektrik sadece Bafra`nın ev ve sokaklarını aydınlatmayla kalmaz. Bedeli
karşılığında düğünlere, panayırlara temsillere, günübirlik elektrik
sağlanmasına da yol açar. Elektriğin yaygınlaşması Bafra`daki ekonomik hayata
da canlılık getirir. Elektrik malzemeleri satışında patlama yaşanır, daha
sonraları ise elektrikle çalışan alet satışında büyük bir artış olur. Resmi
daireler, okullar, camiler elektriğin peşindedir.
Yapılan büyük baraj yatırımlarının
meyvesi alınır. 1971 yılına
gelindiğinde, 25 yıl 8 ay hizmet veren Bafra elektrik fabrikası şalter indirir.
Bafra elektrik fabrikası ürettiği elektriğin yanında, motorların soğutma suyu
olarak kullanıldığı havuzunun 22-24 derece arasında değişen suyunda yıllarca,
yüzlerce sazan balığı yetiştirilmiş, havuzunda yasak da olsa genç ve çocuklar
yıllarca yüzmüştür.
Diğer motorların deşarj edilen
radyatör sularında kadınlar yıllarca çamaşırlarını yıkamış, o dönemin
insanlarında yaşamın bir parçası olmuştur. Civarda oturanlar mahallelerinin
bile adını unutmuş nerede oturuyorsun sorusuna yalnızca elektrik fabrikasının
orada cevabını vermişlerdir.
Çevresine ninni gibi gelen motor sesleri
artık kesilmiş, tam bir sessizliğe bürünen elektrik fabrikası için zor günler
başlamıştır. İnsanlar vefasızdır. Onu çok çabuk unuturlar. Yalçın Engiz
önderliğinde Engiz`de kurulan süt fabrikasına Lister Peter marka motorlu
jeneratörler hibe edilir. Daha sonra 380 kva gücündeki skoda motorlu
jeneratörlerden biri Kastamonu Cide kereste fabrikasına, bir diğeri ise Batman
Belediyesine gönderilir.
Elektrik fabrikası üzgündür.
Emekliliğinde Avrupa`daki çağdaşları gibi müze olmayı beklerken, ciğerleri
sökülüp parçalanmış, bir kenara atılmıştır. Hâlbuki kimlerin doğumunda,
düğününde, tahsilinde, aydınlatma görevi yapmamıştır ki! Efsane Belediye
Başkanı Ali Kale, her işten ders çıkaran ileri görüşlü ender bulunan belediye
başkanlarından biridir. 1971 yılında kapatılan elektrik fabrikasındaki soğutma
suyu havuzunda gençlerin neşe içinde yüzdüğünü görmüş, o yıllarda yapılması
hayal bile edilemeyen içinde dönemin en güzel yüzme havuzlarının da bulunduğu
Turistik Tesisleri aynı yıl Bafra`ya kazandırmıştır. Bafra`nın yitip giden nice
değerleri gibi elektrik fabrikası da tarihin tozlu sayfaları arasında yerini
almıştır.
Artık har vurup harman savurulmuş
değerleri yazarak da olsa koruma altına alıp bir sonraki nesile aktarmak
Bafra`yı seven, kendini Bafralı hisseden herkesin boynunun borcudur. Bu
yazıdaki bilgileri aktarırken, çalıştığı günlerdeki heyecanını tekrar yaşayan
elektrik fabrikası baş makinisti Sayın Turan Yıldız`a tüm Bafralılar adına
teşekkür ediyorum. Allah sağlıklı uzun ömürler versin.
/Recep
Yılmaz
04.08.2013
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder