Salıpazarı Yeşilköy Kaya Mezarları Ve Garpu Kale (4)
Anadolunun bilinen en eski taş/kaya işçiliği ustaları Hititler olup, Anadolu kaya işleme sanatı bu dönemde
dinsel temayla başlamış,
onları Urartu ve frigler takip
etmiştir.Doğudan batıya, Urartu’dan Phrygia’ya ,Pontos’tan Paphlagonia ve
Lykia’ya kadar geniş bir coğrafyada mahalli kült ve coğrafyanın gerekleriyle
bütünleşerek ürün vermiş çok sayıda kaya mimarisi örneği vardır.Dinsel kaya
mimarisi içinde yer alan kaya mezarları
genellikle kendileriyle yakın mesafelerde konumlandırılan kaya sunakları,kaya tapınakları
(mihraplar),kaya tünelleri ile birlikte ele alınması gereken bir unsurdur. Phryg ana tanrıçası Matar ‘a (Kybele) adanmış
basamaklı sunaklar kaya anıtları içinde en sık görülen kült yapılarına
örnektir. Phryg etkisiyle diğer bölgelerde yayılan ve Anadolu’da yaygın
olarak görülen Kaya mihrapları kaya mezarlarına paralel olarak dağılım göstermektedir. Dinsel kaya
mimarisinin ayrılmaz diğer bir unsuru da basamaklı kaya tünelleridir. Urartu
ile başlayıp Phryg kültürü etkisi ile
devam eden kaya mezar geleneği daha
sonra bölge topraklarına egemen olan Akhaemenid (Pers) kültürü ile birleşip
Hellenistik ve Roma İmparatorluk
egemenlik süreçleri içinde kendi tarzını ortaya koymuş,Anadolu kültür tarihi
içindeki yerini almıştır.
Bu kapsamda MÖ.5.yy.da paflagonya ve Pontos bölgesinde
görülmeye başlayan kaya mezarları geleneği ile evveliyatı daha eskilere dayanan açık hava /kaya atları uygulamaları
Anadolu’nun I.bininde ortaya konan dinsel kaya mimarisinin devamıdır.Tunç
çağından itibaren kullanıldığı anlaşılan birbiriyle ilişkili Garpu kale ,İnbübükü
Mağara Mabedi ile Yeşilköy kaya mezarlık alanlarının bu gün gördüğümüz
işlevleriyle daha ziyade demir çağında kullanıldıkları,özellikle Yeşilköy kaya
mezarlarının bu köklü gelenekle paralel ve mahalli etkilerle şekillenerek
Mö.5.yy.da ,Geç demir çağında tasarlanmış örnekleri olarak değerlendirebiliriz.
(Son)
KAYNAKÇA:
AKŞİT,O.(1985),Roma İmparatorluk Tarihi,
İstanbul,İstanbul Üniversitesi Edebiyat fakültesi yayınları
AKURGAL,E. (1987),Anadolu Uygarlıkları, İstanbul,
Net yayınları
AKURGAL,E. (1997), Anadolu Kültür Tarihi, Ankara,
Tübitak Yayınları
AKYURT,M.( 1998), MÖ.II.Binde Anadolu’da Ölü Gömme
Adetleri, Ankara, T.T.K. yayınları
ALTAN,S.( 1970),Roma Tarihinin Ana
Hatları,I,İstanbul,İstanbul Üniversitesi,Edebiyat fakültesi yayınları,S.92
ATASOY,S. (1997),Amisos,Karadeniz Kıyısında Antik
Bir Kent ,Samsun
ARSEBÜK,G.(1995), " 'İnsan', 'Evrim',
'Alet'", TÜBİTAK Bilim ve Teknik 332: 18-24
ARSEBÜK,G. (1999),"İnsanın Evrim Süreci ve En
Eski Kültürleri", Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 2: 31-49
BAHAR,H.( 1998)Demir Çağında Konya ve Çevresi,Konya
BAŞGELEN,N.( 1986),Doğu Anadolu’dan Demir Çağına
Ait Bazı Yeni Bulgular II,Arkeoloji ve Sanat,32/33 :25-30,
BAŞGELEN,N. (1986),Palu Kaya Mezarları Üzerine
Notlar,Arkeoloji ve Sanat,34/35 :25
BELLİ,O. (1982),Urartular,Anadolu
Uygarlıkları-1,İstanbul,GATA Yayınları
BELLİ,O. (2000),
"Yarımburgaz Mağarası 1986 Yılı Kurtarma Kazıları", Ankara, İÜ
Rektörlük Yayınları,
BLUNT,A.W.F.(1965),Batı medeniyetinin
Temelleri,Ceviren:Müzehher ERİM, İstanbul,İstanbul Üniversitesi Edebiyet
Fakültesi Yayınları
ÇEVİK,N. (1997),Urartu Kaya Mezarlarında Ölü
Kültüne İlişkin Mimari Elemanlar ,TAD,C.XXXI
ÇEVİK,N.( 2000),Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Ankara,TTK.
ÇEVİK,N.(2003),Anadopluda’ki Kaya Mimarlığı
Örneklerinin Karşılaştırılması ve Kültürler Arası Etkileleşim Olgusunun Yeniden
İrdelenmesi,Olba,VIII, S.213-250
ÇİĞDEM,S.( 2006),Urartu Krallığının Doğu Karadeniz
İlişkilerinde Diauehi Ülkesinin Rolü, Erzurum,
Atatürk Üniversitesi,Sosyal Bilimle Enstitüsü
Dergisi,Cilt:7,Sayı:I
ÇİLİNGİROĞLU,A.( 1997),Urartu Krallığı Tarihi ve
Sanatı,İzmir
DERELİ,F.(2001),Sinop Gelincik Mezar Odası,
Ankara,Müze Kazıları Kurtarma Sempozyumu
DİNÇOL,A. M.(1982),Hititler Öncesinde
Anadolu,Anadolu Uygarlıkları -I,
İstanbul, GATA Yayınları
DİNÇER,B.(2000), "Türkiye Prehistoryasının
İlgilenilmemiş İki Alanı", Çapa-Mala 2: 6-8.
ENDOĞRU,M.-YILMAZ E.(2006), Samsun Baruthane
Tümülüsleri, Samsun,Vip Dergisi,Sayı:2
ERHAT,A.(2002),Mitoloji Sözlüğü, İstanbul,Remzi
Kitapevi,II.Basım
ESİN,U.(1992), "İstanbul'un En Eski Buluntu
Yerleri ve Kültürleri", S. Eyice Armağanı - İstanbul Yazıları,
İstanbul,Türk Tarih Kurumu Yayınları, 55-71.,
GÜNALTAY, Ş.( 1951),Yakın Şark,IV,C I,Ankara,Türk
Tarih Kurumu
HALL,S. S.( 2008) ,"Son Neandertal",
National Geographic Türkiye (Ekim 2008), 80-103.,
HASPELS,C.H.E.(1971),The Highlands of Phrygia,CI-II,Princeton,Princeton
Üniversity Press,
HERODOTOS; (1991),Herodot Tarihi, Ankara,Remzi
Kitapevi
IŞIK,A.(2004),Pers Hellenistik ve Roma İmparatorluk
Dönemlerinde paphlagonia ve Pontus
Bölgesi Kültleri, İstanbul,
İstanbul Üniversitesi,Sosyal Bilimler
Enstitüsü ,Eski Çağ Tarihi Anabilim Dalı
Doktora Tezi
IŞIK,F.( 1989),Batı Uygarlığının Kökeni,Erken
Demirçağ Doğu-Batı Kültür ve Sanat
İlişkilerinde Anadolu,TAD,C.XXVIII
IŞIK,F.(1995),Likya Kaya Tapınakları , ,
Ankara,1994 Yılı Anadolu Medeniyetleri
Müzesi Konferansları
IŞIK,F.(1999),Doğa Ana Kubaba,Tanrıçaların Ege’de
Buluşması, ,İstanbul, Suna- İnan KIRAÇ Akdeniz Medeniyetleri Araştırma
Enstitüsü
KARAOSMANOĞLU,M. (1996), ’’Tanıktepe Oda
Mezarı’’,Van gölü Çevresi Kültür Varlıkları sempozyumu Bildirileri, 22-25 Mayıs
1995, Van ,Yüzüncü Yıl Üniversitesi,Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van Gölü Çevresi Tarihi Eserleri ve Değerlerini
araştırma ve Uygulama Merkezi
KOCH,G.(2001),Roma İmparatorluk Dönemi
Lahitleri,Çeviren:Zühre İLKGELEN, İstanbul,Arkeoloji ve Sanat Yayınları
KÖKTEN,İ.K.(1944),Kuzeydoğu Anadolu
Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri,Ankara Üniversitesi,DTC fakültesi
Dergisi III
KÖKTEN, İ. K. 1962"Ünye'de Eskitaş Devri'ne
Ait Yeni Buluntular", DTCFD XX/3 - 4,
KORTANOĞLU,R.E.(2006),Hellenistik ve Roma
Dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesinde Kaya Mezarları, İstanbul, İstanbul
Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Arkeoloji Anabilimdalı ,Klasik Arkeoloji Bilim Dalı Doktora Tezi
KÖROĞLU,K.(2000),
“Urartu Krallığı’nın Kuzey yayılımı ve Qulha Ülkesinin Tarihi
Coğrafyası” Belleten LXIV
ÖZFIRAT,A. (2001), Doğu Anadolu Yayla Kültürleri, ,
İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları
ÖZSAİT,M.(1990),Orta Karadeniz Bölgesinde Yeni
Prehistorik Yerleşmeler,Tarih Boyunca
Karadeniz Kongresi Bildirileri II,
ÖZSAİT,M.(1993),1990 Yılı Ordu-Mesudiye Yüzey Araştırmaları,IX.Araştırma Sonuçları Toplantısı,
ÖZSAİT,M.(2001),1999-2000 Yıllarında Amasya-Merzifon ve Ordu -Kumru Yüzey Araştırmaları,XIX.Araştırma Sonuçları Toplantısı,C.II,2001
ÖZSAİT,M.(1993),1991 Yılı Ordu-Mesudiye Yüzey Araştırmaları,XI.Araştırma Sonuçları Toplantısı
ÖZSAİT, M.(2000), "İlkçağ Tarihi'nde Trabzon
ve Çevresi" Trabzon Tarihi Sempozyum Bildirileri, Trabzon,6 - 8 Kasım 1998
ÖZSAİT,M.(1982),Anadolu’da Hellenistik Dönem
,Anadolu uygarlıkları ansiklopedisi,,C.II, İstanbul,Görsel Yayınları
ÖZSAİT,M.(1982),Anadolu’da Roma Egemenliği,,Anadolu
Uygarlıkları Ansiklopedisi,C.II, İstanbul, Görsel Yayınları
RAMSAY,William
M.(1960),Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası,Çeviren:Mihri PEKTAŞ,
İstanbul,Milli Eğitim Basımevi
ROLLER,L. E.( 2004),Ana Tanrıçanın İzinde,Anadolu
Kybele Kültü,Ceviren:Betül AVUNÇ, İstanbul, Homer Kitapevi,
SEVİN,V.(1982),Phrygler,Anadolu Uygarlıkları
Ansiklopedisi, ,C.II , İstanbul ,Görsel Yayınları
SEVİN,V.(1982),Anadolu’da Pers Egemenliği, Anadolu
Uygarlıkları Ansiklopedisi, C.II, , İstanbul, Görsel Yayınları
SEVİN,V.(2001),Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara,TTK
SEVİN,V.(1986),Urartu Mezar Mimarisine Yeni
Katkılar,Anadolu Araştırmaları , X
SİVAS,T.(1999),Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya İl
sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları,Anadolu Üniversitesi ,Eskişehir
Edebiyat Fakültesi Yayınları
SİVAS,T.(1999),Eskişehir’de iki yeni Phryg Kaya Mezarı, Eskişehir,Anadolu Üniversitesi
Edebiyat fakültesi Dergisi,C.I,No:I
SUBAŞI,İ. (1966),Likya Bölgesi Payeli Mezarları,
,İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mezuniyet Tezi
STRABON.(2000),Antik Anadolu
Coğrafyası,Kitap:XII,XIII,XIV,Çeviren:Prof.Dr.Adnan PEKMAN ,
İstanbul,Arksan,4.Baskı,
TERZİOĞLU,U.-YILMAZ E.(2004),Amisos ve
Nekropolü Üzerine bir İnceleme, Samsun,
Barış Gazetesi,sayı:550-551,S.4 UMAR,B.( 1982),Türkiye Halklarının İlkçağ
Tarihi-I, İzmir,Ege Üniversitesi Yayınları
UMAR,B.(2000),Karadeniz Kappadokiası (Pontos)
XENOPHON; (1998),Anabasis (Onbinlerin
Dönüşü),I,Çeviren:T.GÖKÇOL,İstanbul
ÖZFIRAT,A.,( 2001),Doğu Anadolu Yayla Kültürleri, ,
İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları
YAZAR,M. (2008),Anadolu Neolitik Dönem Sanatı ve
Merkezleri, ,Ankara ,Gazi Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü,Tarih Anabilim Dalı,Eskiçağ
Tarihi Bilim Dalı
YEDİYILDIZ,B.,(2000),Ordu tarihinden İzler
/Emine YILMAZ
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder