1887 yılında Fransız Reji Şirketi tarafından
Samsun’da Sigara Fabrikası kuruldu. Tapu kayıtlarında Samsun Reji Fabrikası
hakkında şu bilgiler yer almaktadır: Sağı İshak, İlya, Nikoli, Panayi ve
Gümüşhaneli Nikoli, Demirci Teofilos hane ve arsası, Solu Reji ambarı, arkası
ve önü tarik.
Samsun Reji Fabrikası Çalışanları
1887–1897 yılları arasındaki dönemde 500 işçi ve 12
gözetimci, şehir ve yakın çevrede ve Sivas vilayetinde satılmak üzere ortalama
yılda 60. 000 kilogram
kıyılmış tütün üretti. Reji’nin Samsun’da değeri 40.000 liranın üstünde ve
toplam 8. 000 metre
kare alana sahip binaları vardı.
1908 yılında Reji işçileri Kavala’dan sonra
Samsun’da da greve gitmişlerdi. Reji binası önüne gelen işçiler rejide çalışan
memurlarında greve katılmasını istemişlerdi. Bunu reddeden memurlardan birini
dövmüşler ve reji binasını taşa tutmuşlardı.
Birkaç gün sonra tekrar Reji fabrikası önüne gelen işçiler tekrar reji
binasına saldırmak isteyince reji kolcularının ateşi ile karşılamışlar ve
birisi ağır olmak üzere üç işçi yaralanmıştı.
Grev sonucu işçiler haklarını almışlar ve yüzde
30–40 zamlarla tekrar işbaşı yapmışlardı. 1921 yılında Anadolu Reji İdareleri
merkezi Samsun’da olan bir umumi müdür tarafından idare edilmektedir. Umumu
Müdür sabık valilerden Midhat Beydir. Hükümet Reji mamulâtına müdahale
etmemekte, yalnız işlerin mukavelename ahkâmına muvafık bir surette için hak
murakabesini istimal eylemektedir. Bu
yıllarda cephede savaşan askerlere Samsun Sigara Fabrikasının ürettiği
sigaralar gitmekteydi.
Samsun Reji işçileri 16 Temmuz 1925 yılında ilk
defa örgütlenmeye gitmişler ve “ Yaprak Tütün Ameleleri Rehberi Terakki
Cemiyeti ' ni kurmuşlardı. Rumeli’den gelen mübadil tütün ameleleri Kavala’da
iken “Amele Birlikleri”nin maddi yararlarını görmüş olduklarından Samsun’da da
bir “Amele Birliği“ kurmanın yararlarına olacağına inanmışlardı. Sermayenin
ihmalkârlığına karşı amelenin haklarını koruyacak “Mesleki bir teşekkül“
meydana getirmeyi düşünmüşlerdi. Amele arasında az çok okumuş fikren yükselmiş
olan girişimcilerin gayreti ve yardımı ile Samsun’da ilk Türk Amele Birliği 16
Temmuz 1925 tarihinde kurulmuştu. Yaprak Tütün Ameleleri Rehberi Terakki Cemiyeti’nin
üç yüzden fazla üyesi vardı. Bu cemiyet gündeliklerini ve geçimlerini bile
temin edemeyen işçilerin verdiği kaydiye ve aylık ile yaşatılmaktaydı.
Cumhuriyet döneminde, Samsun Reji Fabrikası devlet
eline geçince 1927 yılında üretim kapasitesini artırmak için Avrupa’dan bazı
makineler getirilmiş ve fabrikanın iç düzeninde bazı değişiklikler yapılarak
üretim kapasitesi artırılmıştı. 1927 yılında fabrika binasının harap olan yerlerinde
onarım yapılmıştı. 1930- 1950 döneminde gerçekleştirilen atılımlar, daha sonra
sürdürülememiştir. Samsun Sigara Fabrikası, 1970’li yıllara kadar üretim düzeyi
bakımından Cibali ve İzmir Sigara Fabrikalarından sonra üçüncü sırada idi.
Üretim 1970’li yıllarda 8.000 tona yaklaşmış, ancak
1980’li yıllarda fabrikanın önemi hızla azalmış ve yıllık üretim düzeyi
1980–1990 döneminde genellikle 2.000–3.000 ton arasında değişmiştir.
/Baki SARISAKAL
25 Temmuz 2012
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder