Çarşamba Köprüsünde Vurdular Beni -1

Çarşamba; Yeşilırmak’ın denizle kucaklaştığı ova üzerinde kurulmuş nev-i şahsına münhasır bir Anadolu kasabasıdır. 1300'lü yıllarda kurulduğu rivayet edilen Çarşamba pazarı 1455 tarihli tahrir defterlerinde mevcuttur. Çarşamba ( ilk zamanlar söylenişi Ceharşenbe: Farsca haftanın 4.günü) günleri kurulan pazar daha sonra etrafında oluşan kasabanın ve kazanın (ilçenin) adı olacaktır. Çarşamba pazarı etrafında Hasbahçe, Kücelü, Kuştoğanlı, Sarıcalı ve Sungurlu köyleri mevcuttu. Buralar günümüzde Çarşambanın mahallesine dönüşmüştür.

Bugünkü Çarşamba, Ayvacık, Salıpazarı, Asarcık ve Tekkeköy ilçelerini kapsayan alan 15. ve 16. yy’da Osmanlı Devleti’nin Canik sancağına bağlı Arım kazasını oluşturuyordu. Çarşamba Arım kazasına bağlı bir kasabadır. Ancak Çarşamba kasabası 19.yy son çeyreği ve 20 yy ilk yarısında adından söz ettirebilmiştir. Nev-i şahsına münhasır bir kasabadır Çarşamba ahalisi mütegallibe artığı saray sürgünzadeleri ,Rum ve Ermeni asıllı tebaadan oluşur,Arım ahalisi Türk köylerinin mütegallibeleride süreç içersinde kasabaya yerleşerek eşrafta yer bulmuşlardır.

93' harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı yenilgisi sonrasında imzalanan Berlin Antlaşması ile Osmanlı Devleti, çok fazla toprak kaybetmiş, Balkanlardaki nüfuzunu büyük ölçüde yitirmiştir. Balkanlar'da ve Kafkasya'da sayıları 1 milyonu aşkın Osmanlı vatandaşı mülteci konumuna düşmüş, savaş süresince ve savaştan sonra Anadolu'ya dev göç dalgaları yaşanmıştır. Ayrıca Batum'da yaşayan Müslüman Lazlar ve Gürcüler Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalmışlardır. Çarşamba kazası da bu insan sirkülasyonundan nasibini ziyadesi ile almıştır. Bu demografik değişim kasabanın sosyo-kültürel yapısını olumlu şekilde etkilemiş ve zenginleştirmiştir.

1826’da Orta mahallede Rumlar tarafından iki Bedestan (kapalı çarşı) yapılmıştır. Kırım Savaşı sonrası yöreye Çarlık Rusya’sından Çerkes ve Gürcü göçü başlamış ve göç 1864-1869 yıllarında yoğunlaşmıştır. Daha sonraki yıllarda da siyasi amaçlı olarak Çarlık Rusya’sından yöreye Rumların göçü başlamıştır.1870 tarihli Trabzon vilayet salnamesinde Çarşamba Kaza olup 119 köyü 9200 hanesi ve 32153 erkek nüfusu vardır.

Yöre; 1750’li yıllara kadar merkezden atanan sancak beyleri tarafından yönetilmiştir. Sonra yörede etkili olan ayanlar (Ayan: güçlü ve ileri gelen kişi) idareyi ele aldılar. Önce Canikli ailesinden Canikli Süleyman Paşa, Canikli Hacı Ali Paşa, Battal Hüseyin Paşa, Hayrettin Paşa (mezarı Rahtıvan camii haziresindedir.) ve Tayyar Paşa yöreyi yönetmiştir. Tayyar Paşa Çarşamba’da Medrese, Kütüphane, okul yaptırmıştır. Şu an Sungurlu mahallesinde Tayyar Paşa Sokağı hala durmaktadır. Tayyar Paşa Sadaret Kaymakamlığına kadar yükselmiştir. Tayyar Paşa’dan sonra Canikli ailesinin etkinliği azalmış ve yerine Hazinedarzadeler etkili olmuştur. ( Değerli dostumuz rahmetli KENAN HAZNECİ 'nin ataları olan Hazinedarzâde Süleyman Paşa’ya ait vakıf kayıtları incelendiğinde, ailenin çıkış yerinin ve menşeinin Çarşamba kazasındaki Kurt Ahmetli köyü olduğu anlaşılmaktadır.

Kenan Hazneci dostumun vefatından kısa süre önce kararlaştırmıştık benim konuğum olacaktı ve birlikte ulu dede Süleyman Haznedaroğlu'nun mezarını ziyaret edecektik. Ama iyi ki bu ziyareti gerçekleştiremedi zira Cami avlusunda ki bu Anıt mezar çay evine bahçe kazandırma gayretkeşliği nedeni ile tarumar edilmiştir.mezar taşı ise merdiven altına gizlenmiştir.

Değerli dostum Kenan Hazneci'ye Tanrıdan rahmet diliyoruz, İyi ki bu olayı duymadı,görmedi. Tarihi değerlere karşı hassasiyeti olan bir kültür adamı aziz dostum ışıklarda uyuyor.

Karadeniz’in kuzeyinde bulunan Rus kentlerinin ve özellikle Kırımın zahire ihtiyacı çoğu zaman Çarşamba ovasından sağlanmıştır. 18.yy’ın ikinci yarısında Kırım’da savaşan askerlerin çoğu Çarşambalıdır. Bu sosyal ilişkiler kasaba yaşantısının çok renkliliğine de olumlu katkılar sağlamıştır, "nev-i şahsına münhasırlık" özelliği "özgünlüğünden ziyade "çok kültürlülüğünden kaynaklıdır.

1870 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarşamba İlçesinde ilçe yönetimi üç meclis tarafından yürütülüyordu bunlar;

1. Meclis-i idare (idare meclisi) olup başkanı Kaymakam

2. Meclis-i deavi (davalar meclisi) başkanı Başkadı

3. Meclis-i daire-i belediye (belediye idare meclisi) başkanı Belediye Reisidir.

Bu idari yapılanma cumhuriyet dönemine kadar sürmüştür 1892' deki Yönetsel bölümünde Canik sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Çarşamba ilçesi, Trabzon iline bağlı Canik (Samsun) sancağının ilçesi olarak kurulmuş, Samsun bağımsız il olunca Samsun iline bağlı ilçe olarak yönetilmiştir. Aynı yıllarda salgın sıtma hastalığı ölümlere neden olmuştur. 1895’de kuraklık nedeniyle Çarşamba’da büyük bir kıtlık yaşanmıştır.

Çarşamba belediyesi 1923 yılında kurulmuştur.1924 yılında temelini bizzat Atatürk’ün attığı Samsun Çarşamba demiryolu yapılmıştır. 1930 ‘da Atatürk Çarşamba Türkocağını ziyaretinde “ Çarşamba’da gördüğüm gençlik iftihara layıktır.” demiştir. 1930’da yapılan Yeşilırmak köprüsü Çarşamba Belediye amblemi olmuştur.

Kasabamızın yakın tarihinin kısa bir özetini sizlerle paylaştım, Gelecek yazımda kasabamızın sosyal yaşamından derlediğim "insan hikayelerini" sizlerle paylaşacağım.

/Cemil BİÇER

10.09.2016

http://www.carsambatv.com/koseyazilari/cemil-bicer/carsamba-koprusunde-vurdular-beni