Emine YILMAZ -Arkeolog/Sanat Tarihçisi- Samsun Müze
Müdürlüğü–2015 KAVAK İLÇESİNDE BULUNAN AKŞEMSEDDİN'İN BABASI ŞEYH HAMZA TÜRBESİ
Akşemsettin' in Babası olan Şeyh Hamza 1383 yılında
Şam'dan Anadolu'ya gelip Kavak' da Medresede Müderrislik yapmış ve burada
ikamet etmiştir. 12 tane oğlu olduğu
sanılmaktadır. Aslen Şam'lı olup Soyu Hz. Ebu Bekir'e kadar gitmektedir. Asıl
adı Hamza Şami bin Mehmet'dir. Amasya İl merkezinde 15. yüzyılda baldaken
tarzda dört adet kare ayak üzerine tek kubbeli olarak inşa edilen türbedeki
mezarın Fatih Sultan Mehmet'in hocası Akşemseddin'in babası Hamza Şami bin Mehmet'e
ait olduğu inancı da yaygındır. Ancak bunu kanıtlayacak resmi birbilgi/kitabe
bulunmamaktadır.
Şeyh Hamza için kullanılagelen Kurtboğan ismi
ölümünden sonra yaşanan bir olaya dayanır. Rivayete göre Şeyh Hamza vefat edip
defin edildiği gece bir kurt gelip cenazeyi mezarından çıkararak parçalamak
istemiş ancak kabirden uzanan bir kolu kurdu boğarak öldürmüştür.
Göynüklü Emir Hüseyin Enisi’nin 16.yy. da kaleme
aldığı ''Menakıb-ı Akşemsü'd-din'' (Metin ÇELİK; Akşemseddin Hazretleri veYakın
Çevresi) adlı eserinde Akşemseddin'in babası Şeyh Hamza'nın kabrinin ( ölümü H.861-M.1456/57)
Amasya'nın Kavak nahiyesinde olduğu yazmakta olup, 15–16.yy.daki Kavak nahiyesi
günümüzde Samsunİline bağlı bir İlçe konumundadır.
Samsun'un Kavak İlçesi Soğuksu Mahallesi, ada 2,
parsel 14de 73,00 m2lik bir alan tapu kayıtlarında mezarlık olarak
görülmektedir. Aynı alan üzerinde Şeyh Hamza adıyla anılan bir mezar da
mevcuttur (3 defin mevcut). Genel kanı Şeyh Hamza'nın asıl kabrinin burada
olduğu ve 16.-17.yy. Celali isyanları ile Suhte (medreseli öğrenci) olayları
sırasında türbenin tahrip edildiğidir. İlçe merkezinde bu kadar küçük bir
alanın mezarlık olarak kullanılma olasılığı mümkün olmayıp günümüze ulaşamamış
bir türbe alanı olması ihtimali daha olası görülmektedir.
Havza, Lâdik, Vezirköprü ve Kavak çevresinin bu
olaylar sırasında çok zarar gördüğü tüm arşiv ve kaynaklardan bilinmektedir.
Kavak İlçesi Şeyh Resul Köyündeki külliye (medrese), Havza İlçesi Şeyh Safi
Köyündeki son Selçuklu Şehzadesi Sultan Altunbaş'ın/Gazi Çelebi türbesi ile
Atabeyi Şeyh Savcı türbesi, Vezirköprü Tatarkalesi Köyündeki son Selçuklu
Sultanı Mesut'un türbesi ile Göl Beldesindeki (Zeytin Emirliği) türbeler bu olayların
tahrip boyutunu gösteren en belirgin örnekler olarak gösterilebilir. Maddi ve
manevi değeri olan bu kadar tarihi yapının tahrip edilmiş olduğu göz önünde
bulundurulduğunda Kavak İlçesindeki Şeyh Hamza adıyla anılan ve Akşemseddin'in
babasına atfedilen mezarın gerçek defin adresi olma ihtimali güçlüdür. Aynı
mezar için bir şehit mezarı olduğunu ifade edenlerde mevcuttur. Kişisel sosyal
olgu manevi şahsiyetlerin yakınına defnedilme eğilimi taşıdığından Şeyh Hamza
Mezarı çevresinde başka definlerinde olması normal bir uygulama olarak
görülebilir. Nitekim alanda birden fazla definin bulunması konuyu destekler
niteliktedir.
Amasya'daki Kurt Boğan Şeyh Hamza Türbesi baldaken
Tarzıbir mimari üslüp göstermekte olup mimari plan olarak çok yakın benzeri
Kavak İlçesine yakın mesafedeki Havza İmaret Türbesi ile Lâdik-Ahmetsaray köyü
Seyyid Zeynel Abidin Rufai Türbesidir. Lâdik’teki türbenin de adı geçen
olaylarda zarar görmekle birlikte orijinal planına sadık kalınarak baldaken
Tarzı bir mimari üslupla yeniden inşa edildiği bilinmektedir. Halk arasında
"Seyyid ZeynelAbidin Rufai" şeklinde anılan türbeye ait herhangi bir
kitabe bulunmamakta ancak Lâdik ilçe merkezinde türbesi bulunan Seyyid Ahmet-i Kebir
ile kardeş olduğu inancı ve türbedeki mezar taşlarının Samsun Seyyid Kutbiddin
mezarlığındaki mezar taşları ile çağdaş olması göz önüne alındığında
1300'lüyıllarda yapıldığı önerilebilir. Kavak İlçesinde ''Şeyh Hamza Türbesi'' yapılması
düşünüldüğünde, Amasya Kurtboğan türbesi ile de benzer özellikler sergilemesi
de göz önünde bulundurularak Havza İlçesi İmaret Türbesi ya da Lâdik İlçesi
Ahmetsaray Köyündeki Seyyid Zeynel Abidin Rufai Türbesine benzer özellikte
olmalı ve baldaken tarzı mimari uslupta inşa edilmelidir.
Baldaken tarzı türbelerin Beylikler ve Osmanlı
döneminde çok sayıda örneği görülmekte olup geç dönemlere kadar sevilerek
uygulandığı bilinmektedir. Plan ve form özellikleri yönünden zengin bir
çeşitliliğe sahip olan Baldeken Türbelerde genel olarak kare, dikdörtgen,
altıgen ve sekizgen plan tipleri mevcuttur. Bu örnekler içerisinde dört cephesi
açık olanlara rastlandığı gibi iki cephesi kapalı olan türbelere de rastlamak
mümkündür. Mevcut Baldeken tarzı türbelerin çoğunda örgü tekniğinde almaşık
sistemin tercih edildiği görülmektedir. Genel uygulama üç sıra tuğla ve bir
sıra kesme taş şeklinde olup kubbede çoğunlukla tuğla tercih edilmektedir.
Amasya Merkez Yörgüç Paşa, Halkalı Dede, Suluova-Yolpınar Mahallesi Seyyid
Yahya, Aksaray Hırkalı Sultan, Konya-AkşehirNasrettin Hoca, Yozgat
Akdağmadeni-Çalışkan Mahallesi Ali ve Mahmut Çelebi Türbeleri, Bursa Umur Bey,
Kocaeli Gebze Malkoçoğlu Mehmet Bey, İznik SaruSaltuk ve Yakup Çelebi İmaret
Türbesi en çok tanınmış Baldeken tarzı Türbe örnekleridir. Türbelerin tamamında
defin olmayıp ''Makam Türbesi'' olarak
kullanılanlarda mevcuttur. Amasya Kurtboğan Şeyh Hamza, Havza İmaret, İznik
Sarı Saltuk Türbeleri Makam Türbeleri özelliği göstermektedir.
Kaynak:
—Metin ÇELİK; Akşemseddin Hazretleri ve Yakın
Çevresi (Menakıb-ıAkşemsü'd-din-Göynüklü Emir Hüseyin Enisi)
—Metin ÇELİK;
Makamat-ı Evliya Akşemseddin (Mehmetbin Hamza)
/Emine YILMAZ
12.05.2015
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder