Milli şair Mehmet Âkif’e soruyorlar, “Tarih
tekerrür eder mi`” Şair şöyle yanıt
veriyor: “Hiç ibret alınsa tekerrür eder mi`”
Samsun ve çevresinin Cumhuriyetin ilk yıllarından
bu güne kadar yaşadığı değişim, alınan yada alınmayan dersler geleceğe dair
güçlü bir ışık tutmakta bizlere. Yıl 1935.
Dönemin başbakanı İsmet İnönü’nü Cumhurbaşkanı
Atatürk’e sunulmak üzere hazırladığı ve İstanbul Başvekâlet Matbaasında basılan
Samsun raporu:
Samsun
Bütün seyahatimde en iyi şey olarak, belki bütün
Türkiye’de bir bakımdan birincidir. Samsun Hususî İdare bütçesini gördüm.
500.000 küsur bin lira tahmin olunan varidat, kırk küsur bin lira fazlası ile
tahsil olunmuş. Belediye bütçesi de böyle. Tahsilat tahminden fazla. Samsun’un
suyu, elektriği halledilmiş; belediye borçlarını yeni bir genel anlaşmaya
bağlamak yolundadır. Emlâk Bankası’ndan mümkün olan bir kolaylık istiyorlar:
“Faizi mürekkepten sarfınazar gibi.” Samsun şehri bundan sonra gelişme ve
düzenlik yolundadır. Eskidert, yani geçimsizlik hala var gibi.
Domuz, frengi, sıtma dertleri var. Çarşamba’da
frengi mücadelesi tamamen muvaffak olmuş; Fakat Terme, Bafra mücadele istiyor.
Hususî idareden de yardım etmelerini söyledim.
Sıtma mücadelesi faaldir. Ancak iş Çarşamba’da
bataklık kurutmağa, pirinçliklerin fennî olmasına dayanmış Çarşamba
bataklıklarının kurutulması plânı hazır. Çok az para istiyor 260.600 lira. Bunu
acele yapmak lâzımdır. Bafra projesi henüz hazır değildir.
Samsun’da yol işleri de ümit verici bir haldedir.
Trabzon’daki genç mühendisten sonra burada ciddi ilk mühendisi gördüm. Bütün
gezide başmühendis olarak da yalnız Gümüşhane’de Kramer’i buldum.
En fena defterdar Muş’ta. En iyisi Samsun’dadır.
Samsunun malî dertleri aynı: Henüz muhacirler tapularını almamışlar... Metrûk
arazinin taksimi, yüksek kıymet takdiri gibi.
Ben Samsun’u daha iyi hayvan ve at yetiştirici
sanıyordum.
Samsun’da Terme fenadır - Yolsuz, sıtmalı,
frengili. Termeliler çok sızlandılar. Bir de dağ kazaları önümüzdeki kış hayvan
yeminden korkuyorlar. Turhal küsbelerini şimdiden muhtelif istasyonlara
taşımağa çalışmalıdır.
Lâdikliler adliye eksiğinin tamamlanmasını
istiyorlar. Samsun sahil yolunun bitirilmesi, Vezirköprü’de, Kızılırmak Köprüsü
başlıca muvasala meseleleridir.
(…)
Genel
Görüşler ve Tedbirler
Samsun-Sivas hattını dışarda bırakırsak bu hattın
doğusunda bulunan ülke düzü Türkiye’nin yarısını geçer. Bu yarıdan artık kısım
bütün Türkiye nüfusunun üçte birile meskûndur. Bu doğu kısım bugün hazineye
bütün gelirin üçte birini vermiyor. Bu kısmın masrafları ve müdafaası batı
illerinin üstündedir. Doğu illeri verimli bir hale gelmedikçe bütçenin ve
devlet kudretinin artması beklenemez.
(…)
Samsun’da Çarşamba bataklığının kurutulması 936
işlerimizdendir.
(…)
Bu raporu yazarken Reisicumhur Atatürk’e ve
Cumhuriyet’in icra vekillerine vaziyetleri samimi olarak söylemek başlıca
düşüncem olmuştur.
Vaziyeti az zamanda toparlayacağımıza, düşünülen
tedbirleri tatbik edebileceğimize inanıyorum.
Asırlık eksikleri düzeltmeğe çalışmakla müteselli
olabiliriz.
/Birol Bircan
07.03.2010
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder